DAO’lar, merkeziyetsiz teknolojilerin ortaya çıkışıyla birlikte gelişen en önemli buluşlardan biridir ve özellikle maaş yönetimi dâhil olmak üzere yönetişim konularında odak noktası olmalıdır.
Özetle:
- DAO’ları benzersiz kılan şey, kendi kendine işleyen (otonom) yapıları ve merkezi bir yönetim otoritesine sahip olmamalarıdır (merkeziyetsiz). Bu yapılar, yönetişimin en kritik unsur hâline geldiği merkeziyetsiz teknolojilerin yükselişiyle birlikte ortaya çıkmıştır.
- Katkıda bulunanların emekleri ve sağladıkları değer karşılığında, finansal teşvikler ile yenilikçi bir ücretlendirme mekanizması sunulmalıdır.
- Yenilikçi bir maaş/ücret dağıtım modeli oluşturmanın çeşitli yolları vardır; ancak, DAO aracılığıyla yapılan ödemelerin doğurabileceği olası hukuki sonuçların da göz önünde bulundurulması büyük önem taşır.
DAO’lar Neden Maaş/Ücret Ödemek Zorundadır?
Dijital çağda yaratıcı işler artık her yerden yapılabildiği için, gig ekonomisi Web 3’e — yani yaratıcı ekonomi olarak da bilinen yapıya — uyum sağlamıştır. Bu, bir protokol DAO’su olsun ya da… Yearn ve Sushi gibi finansal teknolojide yeni bir paradigma yaratmayı hedefleyen protokol DAO’ları ya da… Friends with Benefits ve Bankless DAO gibi kültürü yaymayı amaçlayan sosyal DAO’lar fark etmeksizin, bu ekosisteme katkı sağlamak ve değer üretmek için birçok yol bulunmaktadır.
Bu ekonomide katkıda bulunan kişiler; yazılımcılar, topluluk yöneticileri, içerik üreticileri, tasarımcılar, operasyon sorumluları ve kolaylaştırıcılar, hazineden sorumlu kişiler, DAO’ya özgü roller ve komiteler (örneğin, Yearn getiri optimizasyonu için Vault stratejistlerine, Aave ise risk değerlendiricilerine ihtiyaç duyar) gibi çeşitli alanlarda faaliyet gösterebilir.
Topluluk ve değer yaratımı, işlevsel bir DAO’nun temel yapı taşları olduğundan, DAO üzerinden ödeme alabilmek, katkı sunan kişilerin önce belirli bir bağlılık göstermesini ve önceden emek harcayarak değerini kanıtlamasını gerektirebilir. Bu zaman, enerji, katkı ve yaratılan değer karşılığında ise, uzun vadeli bir ilişki kurulabilmesi adına yenilikçi bir ücretlendirme modeli ve finansal teşvik mekanizmaları geliştirilmesi gerekmektedir — aşağıda bu konuya daha ayrıntılı şekilde değinilecektir.
DAO’lar Maaşları/Ücretleri Nasıl Öder?
Katkıda bulunanlara uygun teşvikler ve ödüller sağlamak, bir süredir DAO yönetişim yapısının odak noktalarından biri hâline gelmiştir. DAO’lar için maaş yönetimine dair sorular arttıkça, finansal teşviklerin dağıtımı konusunda farklı mekanizmalar sunan yeni ürünler de geliştirilmektedir.
Finansal teşviklerin dağıtımı için tek bir doğru yöntem bulunmadığından, bu bölümde farklı dağıtım mekanizmalarına sahip spesifik projelerle birlikte çeşitli yaklaşımlar ele alınacaktır.
DAO’ların Kullandığı Farklı Finansal Teşvik ve Maaş Yönetimi Mekanizmaları Nelerdir?
- Büyüme Teşvikleri
Compound protokol içinde sermaye büyümesini teşvik etmeyi ve kullanıcılara kredilerde daha uygun fiyatlar sunmayı amaçlayan yenilikçi bir token dağıtım modeli geliştirmiştir. Bu model, Compound’un yerel token’ı olan COMP’un, protokole likidite sağlayan ve protokolden borç alan kullanıcılara sürekli olarak dağıtılmasını içermekteydi.
Compound’u kullanan her kullanıcı, anında bir paydaş hâline geldi ve bunlardan bazıları aktif katkı sağlayan katılımcılar ve oy kullanan üyeler oldular. Compound’un bu dağıtım modeli, merkeziyetsizliğin hayalini kısmen gerçekleştirdi: protokolün (ve ona bağlı nakit akışlarının) kontrolü doğrudan kullanıcıların eline geçti.1
- Katkı Sağlayıcı Etkileşimi ve Sosyal Grafikler
Yearn Finance, tüm tokenların yatırımcılara dağıtıldığı ve geliştiricilere hiçbir token tahsis edilmediği bir model benimseyerek, geleneksel risk sermayesi (VC) destekli proje anlayışından topluluk tarafından finanse edilen proje modeline geçişi simgelemiştir.
Yearn DAO özelinde, topluluk üyeleri tarafından yönetişim ağırlıklı maaş modelleri önerildi; ancak bu sistem aktif yönetim gerektiriyor ve ölçeklenebilirlik açısından verimli işlemiyordu. Bunun üzerine ekip, şu sistemi geliştirdi... Coordinape, Yearn’e (veya kendi DAO’larına) katkı sağlamak isteyen herkesin kayıt olabildiği ve birlikte çalıştıkları ya da etkileşimde bulundukları ekip üyelerini seçebildiği bir sistemdir. Her katılımcıya belirli sayıda tahsis puanı (allocation points) verilir.
Bu puanlar doğrultusunda, finansal teşviklerin katılımcılara dağıtımı gerçekleştirilir. Coordinape, DAO içinde katkıların değerlendirilip ödüllendirilmesine yönelik alternatif bir teşvik dağıtım yöntemidir.
Utopia, bir maaş ve gider yönetim sistemi olarak, DAO yöneticilerinin düzenli ödemeler (örneğin maaşlar) belirlemesine, üyelerden ödeme/gider talebi almasına ve onaylanan veya reddedilen işlemler için açıklamalı bir işlem geçmişi oluşturmasına olanak tanır. Bu da özellikle büyük ölçekli DAO’ların katkı sağlayanlara finansal teşvik ödemelerini daha kolay hale getirmeyi amaçlar.
Utopia’nın hâlen geliştirilmekte olan bir sonraki büyük özelliği ise, geleneksel maaş ödeme sistemleriyle uyumlu bir şekilde çalışanlara ödeme yapılmasını sağlamaktır. Bu sayede çalışanların vergileri kesilebilir ve sağlık sigortası ile diğer yan haklara erişmeleri mümkün olabilir.
Utopia ayrıca, ekip liderlerinin yalnızca kendi bütçe payları dâhilinde ödeme yapabilmelerini sağlayacak bir özellik üzerinde de çalışmaktadır; bu sistemde liderler, tüm fonlara erişmeden kendi harcamalarını yönetebilir.
Son olarak Utopia, DAO’nun işlemleri doğrudan ödeyebilmesini mümkün kılacak bir özellik üzerinde çalışmaktadır. Böylece harcamaların çalışanların kişisel cüzdanlarından geçmesine gerek kalmadan, şirket perspektifinden giderler doğrudan yönetilebilecektir.
Utopia’nın internet sitesine göre, ödeme talebi süreci şu şekilde ilerlemektedir: Öncelikle vault (kasa) imzacıları, Utopia uygulaması ile seçilen vault arasındaki bağlantıyı onaylar. Ardından Utopia, ödeme talepleri için özel bağlantılar (linkler) oluşturur ve bu bağlantılar imzacı üyeler tarafından diğer DAO üyeleriyle paylaşılır. Üyeler, kullanıcı arayüzü (UI) aracılığıyla ödeme tarihini, alıcı Ethereum (ETH) adresini, ödeme tutarını ve ilgili açıklamaları girer; ayrıca geri ödeme veya ödeme taleplerine ilişkin fatura ya da belgeleri sisteme yükler. Son olarak, vault imzacıları bu ödeme taleplerini değerlendirerek onaylar veya reddeder. Bu yapı, DAO içi finansal akışların şeffaf, güvenli ve sistematik biçimde yönetilmesini sağlar.
Maaş yönetimi ve finansal teşviklerin dağıtımına yönelik yeni projelerle birlikte ekosistem genişlemeye devam ederken, bu projelerle ilgili hukuki endişeler de giderek artmaktadır.
DAO’lar Tarafından Yapılan Ödemelere İlişkin Hukuki Endişeler Nelerdir?
- ABD Hukukuna Göre Genel Vergiler
Bir DAO’nun nihai olarak hangi tüzel kişilik yapısını benimsediğine bağlı olarak, ödeyeceği vergi türleri de değişiklik gösterecektir. Bazı yapılar, örneğin anonim şirketler, vergilerini doğrudan tüzel kişilik düzeyinde öder. Diğer bazı organizasyonlarda ise, vergilendirme "geçişli" (pass-through) olarak adlandırılır ve bu durumda vergiler bireysel üyeler tarafından ödenir.
DAO’nun elde edebileceği kâr türleri arasında hazine yönetiminden (treasury management) doğan kazançlar da bulunmaktadır. Bu durum, DAO üyelerine gerekli vergi bilgilerini nasıl sağlanacağı konusunda karmaşık tartışmaları beraberinde getirir.
- ABD Hukuku Kapsamında İstihdam Vergileri
Katkı sağlayan biri olmasanız bile, bir DAO için görevler tamamlayıp karşılığında token şeklinde ödüller almak, geleneksel bir iş ilişkisini tetikleyebilir.
Eğer bir DAO’nun üyeleri çalışan olarak kabul edilirse, DAO’nun; eyalet istihdam vergileri, Sosyal Güvenlik gibi federal istihdam vergileri ve çalışanların ücretlerinden kesilmesi gereken eyalet ve federal vergiler dâhil ancak bunlarla sınırlı olmamak üzere, kendi vergi yükümlülüklerini nasıl yerine getireceğini belirlemesi gerekir.
Sonuç
DAO’lar, merkeziyetsiz teknolojinin tarihinde yeni bir sayfa açmaktadır. İnsan organizasyonlarının tüm biçimlerini ne ölçüde dönüştürecekleri henüz kesinlik kazanmamış olsa da, DAO yönetişim modeli özellikle kripto temelli topluluklar açısından oldukça başarılı olduğunu kanıtlamıştır.
Ancak kripto dünyasındaki her buluşta olduğu gibi, maaş ödemeleri ve bunların doğurabileceği hukuki sonuçlara dair güvenli ve evrensel kurallar henüz mevcut değildir. Sigorta şirketlerinin, bankaların, devlet otoritelerinin DAO’ları yasal olarak tanıyacağı bir yapı oluşana ve düzenleyici kurumlar somut kurallar belirleyene kadar, işverenler vergi idaresi ve sağlık hizmetleri gibi konularda kendileri adına hareket edebilecek geleneksel organizasyonlara güvenmek zorunda kalacaktır.
De-Fi (merkeziyetsiz finans) alanındaki gelişmelere paralel olarak, gelecekte ortaya çıkacak projelerin bu makalede ele alınan sorunlara çözüm üretmeyi hedeflemesi beklenmektedir.